شناسائی استعدادهای ورزشی يكي از مباحثي است كه همواره مورد توجه كارشناسان و متخصصان علوم ورزشی بوده است . اگر چه اقدامات انجام شده بر استعدادیابی ورزشی سال هاي سال به صورت غير رسمی و بدون استفاده از شيوه علمی تسلط مربيان و مسئولين امور ورزشی كشورهای مختلف و از آن جمله در كشور ما ايران صورت گرفته است .
اما با این حال می توان گفت، اقدامات رسمی و علمی در اين مورد از سال 1970 ميلادی توسط كشورهاي اروپای شرقی آغاز شد. به طوری كه هان و همكاران چنين اظهار نموده اند كه روش هاي موثر گزينش و پرورش استعدادهاي ورزشی را مي توان از عوامل اصلی تسلط و برتری كشورهای اروپای شرقی در المپيادهای ورزشی چند دهه اخير دانست.
برنامه های مربوط به استعداديابی در دهه 1980 در كشورهای غربی ، آمريكای شمالی و كشورهای مشترك المنافع نيز مورد توجه قرار گرفت . بنا به گفته بلوم فيلد اندیشمند بزرگ، مقايسه كشورهائی كه دارای نهادهای علمی ، متخصصان علوم ورزشی و مراكز پژوهشی هستند با ساير كشورها كه فاقد اين گونه امكانات و نهادهای پژوهشی می باشند، مشكل است.
ليكن بايد گفت فرايند استعداديابی و تامين سخت افزار و نرم افزارهای مورد نياز و نهادينه كردن سيستم تعليم و پرورش ورزشكاران نخبه به منظور شركت در مسابقات منطقه ای ، قاره ای و جهانی و دستيابی به معيارهای جهانی در عملكرد ورزشی ، موضوعی است كه نمی توان به آن بی اعتنا بود .
استعداديابی در كشورهای مختلف جهان
در خلال 40 سال گذشته چند كشور به سوی برنامه های جامع و فراگیر استعدادیابی گام های بلندی را بر داشته اند . این كشورها عبارتند از آلمان شرقی ، اتحاد جماهیر شوروی ، رومانی و چین . احتمالاً برنامه هایی كه در آلمان شرقی اجرا شده اند از مشهورترین و مقبول ترین برنامه ها هستند كه درباره شان بحث های زیادی نیز به عمل آمده است . به طوری که تنها در المپیك سال 1972 كسانی كه از كشور آلمان شرقی به مدال دست یافتند با شیوه علمی برگزیده شده بودند .
برای كسانی كه در برخی از كشورهای غربی زندگی می كنند ، ابعاد برنامه های استعدادیابی آلمان شرقی حیرت آور بود . برنامه های آلمان شرقی در سطوح بالای ساختاری و سازماندهی بودند . محور اصلی این برنامه ها ، برنامه اجباری تربیت بدنی در مدارس ، یافتن اولیه استعداد ورزشی و نظام باشگاهی برای افراد مستعد در ورزش های جداگانه را شامل می شد.
همچنین این برنامه ها مستلزم گزینش های مستمر و حذف كسانی بود كه در هر مرحله با اندازه ها و شاخص ها مطابقت نداشتند. مدارس منتخب موظف بودند تا از كشف افراد مستعد حمایت كرده و آنان را به مراكز آموزشی معرفی نمایند ، تا جایی كه تقریباً 2000 مركز برای تقریباً 70000 نفر ورزشكار نوجوان در نظر گرفته شد . در کنار این نوجوانان، حدود 10000 نفر مربی تمام وقت در این مراكز اشتغال داشتند . رقابت های هر گروه سنی جداگانه برگزار می شد و اعتبار مالی كلانی به همراه تجهیزات لازم نیز تدارك دیده شده بود.
در اینجا به اختصار به برنامه ها و ساختارهای استعدادیابی و اثرات آن در برخی كشورها اشاره می شود .
استعدادیابی در آلمان شرقی سابق:
آلمان شرقی سابق از جمله كشورهایی بود كه از روش های پیچیده استعدادیابی بهره می جست . در این كشور از یك روش نظام دار و هدفمند كه معمولاً با كمترین خطا روبرو می شد استفاده می شد و فرآیند استعدادیابی با هماهنگی نزدیك آموزشگاه ها و برنامه های تربیت بدنی دنبال می شد .
در این كشور افراد مستعد از میان دانش آموزان انتخاب و سپس به یك موسسه خصوصی مانند مدارس حرفه ای منتقل و تحت نظر كامل مقامات دولتی و زیر نظر كارشناسان ورزشی ، مربیان با تجربه و پزشكان متخصص به انجام تمرینات ویژه می پرداختند .
تامسون و بی ویس نیز در سال 1985 اظهار داشتند كه برنامه استعدادیابی در آلمان شرقی سازمان یافته ترین و موثرترین نظام در میان كشورهای جهان بود و در همین راستا تاباچینگ در سال 1991 ضمن تایید نظام استعدادیابی آلمان شرقی اظهار داشت كه دستیابی آلمان شرقی به مدال های رنگارنگ المپیك و جهانی كه این كشور را در آن زمان در ردیف دوم قرار می داد نتیجه نظام استعدادیابی منطقی آن كشور بود.
استعدادیابی در شوری سابق:
كشور شوروی سابق نیز از كشورهای پیشگام در نظام استعداد یابی بوده است در این روش ها هماهنگی منظمی بین آموزش و پرورش و برنامه های تربیت بدنی وجود داشت .
در شوروی سابق ، استعداد یابی دارای سه مرحله بود و بین مراحل مختلف ، افراد منتخب زیر نظر معلمین ورزش و مربیان واجد شرایط آموزش می دیدند.
- مرحله اول ، مرحله انتخاب پایه بود كه در مدارس ابتدائی در سنین 8 الی 10 سالگی انجام می شد. در این مرحله هزاران كودك مورد بررسی قرار می گرفتند تا مشخص شود كدامیك در زمینه ورزش موفق تر خواهند بود .
این بررسی ها به وسیله مربیان تربیت بدنی كه در زمینه كشف كودكان با استعداد های بالقوه به خوبی آموزش دیده اند انجام می شد انجام این آزمون ها به وسایل پیچیده و افراد متخصص نیاز نداشت . - مرحله دوم ، مرحله انتخاب اولیه بود ، كه در سنین 10 الی 12 سالگی انجام می شد . ارزشیابی بر پایه پیشرفت حاصله در فعالیت های جسمانی و آزمون های ویژه ورزشی صورت می گرفت ، آزمون های ویژه ورزشی ، به عنوان یكی از قابل اطمینان ترین شاخص های استعداد یابی مورد توجه بود.
- در مرحله سوم انتخاب نهایی در سنین 13 الی14 سالگی انجام می شد ، در این مرحله ، ورزشكار شروع به فعالیت تخصصی در رشته خاص ورزشی می كرد . سنین 12 الی 14 سالگی برای پسران و 11 الی 13 سالگی برای دختران بهترین سن برای شناخت مهارت ها و راهنمایی نوجوانان به رشته‌ای خاص می باشد.
شناسایی و پرورش استعدادهای ورزشی در شوروی سابق بر پایه یك طرح جامع و گسترده استوار بود كه بر اساس آن استعدادها در سنین كودكی كشف و سپس محیطی مطمئن برای رشد این استعدادها به وجود می آمد.
- جارور معتقد است موفقیت طرح استعدادیابی در شوروی براساس موارد زیر بوده است .
نظام انعطاف پذیر آموزش و پرورش ، همراه با مدارس ویژه ورزشی . - طرح استعدادیابی توده ای 8 الی 10 ساله ها ، انتخاب مقدماتی 10 الی 12 ساله ها و انتخاب رشته ورزشی ویژه 13 الی 14 ساله ها .
- بكارگیری مدل سازی مهارت های حركتی خوب تدوین شده برای هر رشته ورزشی
استعداد یابی در استرالیا:
كشور استرالیا اولین كشور به اصطلاح بلوك غربی است كه در آنجا برنامه شناسایی استعدادهای ورزشی به صورت علمی و منظم انجام میگردد.
بعد از اینكه شهر سیدنی جواز برگزاری مسابقات المپیك را دریافت نمود ، دولت استرالیا منابع مالی لازم را برای شروع برنامه شناسایی استعدادهای ورزشی اختصاص داد و سپس این برنامه آغاز گردید .
این برنامه از سه مرحله تشكیل می شود؛
- مرحله اول :شناسایی با استفاده از روش غربالگری در مدارس اجرا می شود در این فرآیند از 8 آزمون فیزیكی و فیزیولوژیكی استفاده می شود .معلمین ورزش مدارس این آزمون ها را با هماهنگی ناظرین دولت برگزار می كنند . نتایج آزمون ها به دفتر هماهنگ كننده جستجوی استعدادها ارسال می گردد ، این نتایج با بانك اطلاعاتی ملی موجود مقایسه می شود . آنهایی كه در محدوده 2 درصد بالای هر كدام از نتایج آزمون ها قرار می گرفتند به مرحله دوم دعوت می گردند .
- مرحله دوم: به بررسی صحت نتایج مرحله اول پرداخته می شود و آزمون های ویژه ورزشی آزمایشگاهی با آزمون های میدانی تلفیق و بررسی می شوند .
- مرحله سوم: دانش آموزان برای ورزش خاصی به عنوان استعداد ویژه شناخته شده و جهت شركت در تمرینات آن ورزش برگزیده می شوند .
استعدادیابی در کانادا:
راسل در سال (1989) در تحقیقی كه بر روی استعدادیابی در كانادا انجام داد ، ضمن ارائه یك الگوی نظری برای استعدادیابی یك روند تسلسلی سه مرحله ای از مرحله كشف تا تعالی استعداد را به شكل زیر مطرح كرد :
- مرحله اول : كشف استعداد یا استعداد یابی است كه مشتمل بر اندازه گیری های حیطه جسمانی ، تیپ شناسی ، اداركی حركتی ، روانشاختی و موفقیتی است .
- مرحله دوم : انتخاب استعداد ها شامل انتخاب و شناسایی استعداد ها برای تیم های منطقه ای و محلی ، به همراه بودجه لازم برای مسافرت های ورزشی تیم ها و مراكز تمرینی و غیره .
- مرحله سوم : مرحله تعالی استعداد یا راهنمایی افراد مستعدی كه كشف و انتخاب شده اند .
مك ویلیام و لاندری مشاوران ورزشی كانادا در سال 1992 اظهار كرده اند كه در حال حاضر استعدا های جوانان از طریق مسابقات آموزشگاهی شناسایی می شوند . آنها وجوه انگیزه های مادی را در ورزش های نظیر بسكتبال و تنیس برای جوانان عامل بسیار مهمی ذكر كرده اند.
از نظر آنها بهترین آزمون های استعداد یابی ، آزمون های میدانی می باشد ، اگرچه این آزمون ها ساده به نظر می رسند ، ولی نه تنها استعدادها را شناسایی می كنند ، بلكه میزان پیشرفت آن را نیز نمایش می دهند .
جهت اطلاع بیشتر شما را به مطالعه ی مقاله ی شاخص های روان شناختی در استعداد یابی ورزشی دعوت می نماییم.
استعدادیابی در مالزی:
در سال 1988 سازمان تربیت بدنی مالزی تحقیقی در رابطه با استعداد یابی رشته های مختلف انجام داد .
این تحقیق به وسیله یك گروه بیست نفری از متخصصین مالزیایی به همراه چهارده متخصص خارجی در زمینه های مختلف مانند فیزیولوژی ، بیومكانیك ، مدیریت ورزشی و قهرمانی ، فیزیوتراپی ، تمرین و … انجام شد و عواملی جهت ارزشیابی استعداد ها در رشته های مختلف معرفی و جدول های در سطوح 11 الی 14 سال ( پسر و دختر )در زمینه اندازه های ساختار بدن و برخی عوامل آمادگی جسمانی و حركتی تهیه شد. این گروه تحقیق آزمون 9 ماده ای را برای شناسایی استعداد ها معرفی كردند .
مورلند در سال 1994 در یك بررسی از روش استعدادیابی در كشور مالزی چنین نتیجه گرفت كه :
در مالزی طرحی تحت عنوان طرح جذب ورزشكاران وجود دارد كه علاوه بر مسئولیت آماده سازی ورزشكاران و فراهم كردن امكانات ورزشی مسئولیت تاسیس مدارس ویژه ورزش ها برای تشخیص و رشد ورزشكاران مستعد را بر عهده دارد .
طرح استعدادیابی در مالزی به دلیل عدم وجود ساختارهای زیر بنایی در باشگاه ها ، در مدارسی تحت عنوان مركز ورزشكاران نخبه متمركز شده است.
ملاك انتخاب این مدارس به عنوان جایگاهی برای ورزشكاران نخبه ، تاسیسات و امكانات آنها و وجود حداقل یك فرد مجرب و متخصص در یك رشته ورزشی می باشد . ملاك انتخاب ورزشكاران مستعد ، نتایج مسابقات و نیز علاقمندی آنها می باشد . مسئولیت كنترل مركز ورزشكاران نخبه با محققین و متخصصین و دانشمندانی است كه آزمون های اولیه را طراحی می كنند
كلیه اطلاعات جمع آوری شده ، برای تجزیه و تحلیل و نگهداری به شورای ملی ورزش ها ارسال می گردد .
یكی از بخش های كلیدی برنامه استعدادیابی در مالزی ، اندازه گیری و ارزشیابی توانایی های ورزشكاران است كه شامل جمع آوری اطلاعات، اندازه های ساختاری آزمون های جسمانی و مهارتی است .
| عوامل اجرای مهارت | آزمون‌های اساسی تعیین آمادگی و شناسایی استعداد |
| اندازه ساختار بدن | 1) قد 2) طول دست 3) قددرحالت نشسته 4)وزن 5)درصد چربی زیر پوست |
| هماهنگی عصبی-عضلانی | 6) زمان واكنش 7)آزمون قابلیت پتاب توپ مدیسنبال |
| دید | 8) آزمون ادراك عمق 9)آزمون قدرت تمركز چشم‌ها 10)آزمون حیطه دید |
| تعادل | 11) ایستادن لك لك با چشم بسته 12)آزمون چرخشی ایستادن لك لك با چشم باز |
| قدرت و قدرت انفجاری | پرتاب توپ بسكتبال 14)درازو نشست قدرتی 15)پرش عمودی 16) پرتاب وزنه 3 |
| چابكی | 17) آزمون چابكی(تست پریدن) |
| استقامت عضلانی وعمومی | 18) شنای سوئدی 19) دوی 800متر 20) دوی رفت و برگشت |
| انعطاف پذیری | 21) نعطاف پذیری بالاتنه(خم شده به جلو) 22) آزمون میزان باز شدن ستون فقرات |
| روانی | 23) پرسشنامه شخصیتی آن‍ژیك |
الگوی پیشنهادی پایگاه ورزش قهرمانی 1379 در کشور:
دفتر پایگاه های ورزش قهرمانی و امور باشگاه های سازمان تربیت بدنی در سال 1379 و با همكاری گروهی از اساتید دانشگاه ها و كارشناسان سازمان به منظور استاندارد سازی استعدادیابی در ورزش در رشته های ورزشی بسكتبال ، تكواندو ، جودو ، كاراته ، دوومیدانی ، شنا ، فوتبال ، والیبال و وزنه برداری طرحی را ارائه نمود .
الگوی استعدادیابی پشنهادی دارای سه مرحله می باشد :
- مرحله سرند كردن یا كشف استعدادها
- مرحله جایگزینی یا انتخاب استعدادها
- مرحله طبقه بندی كردن یا پرورش و تعالی استعدادها
در مرحله اول هدف رد یا قبول كودكان و نوجوانان نامناسب از مناسب ، برای ورود به الگوی استعدادیابی با توجه به نتایج آزمون های وضعیت سلامت ، وضعیت قامت ، روانشناختی ، فیزیولوژیكی و ارزشیابی ویژگی تمرین پذیری بود.
در مرحله دوم هدف تعیین افراد مناسب و جایگزین نمودن هر یك از افراد در رشته های ورزشی مناسب بود.
ورودی های این مرحله از طریق نتایج ارزشیابی مرحله سرند كردن / كشف استعدادها می باشد كه بر سه اصل استوار است :
- قابلیت توسعه ظرفیت های فیزیولوژیكی
- قابلیت تمرین پذیری
- نتایج آزمون های روانشناختی
و همچنین ارزشیابی برای ورود به مرحله سوم و طبقه بندی یا خروج از الگوی استعدادیابی مورد ارزشیابی بر اساس :
- آزمون های جسمانی-حركتی در هر رشته ورزشی
- آزمون های روانی-حركتی در هر رشته ورزشی
- آزمون های آنتروپومتریكی در هر رشته ورزشی
- نظر متخصصین كمیته پایگاه ورزش قهرمانی
در مرحله سوم هدف طبقه بندی كردن افرادی است كه برای یك رشته ورزشی خاص مناسب تشخیص داده شده اند و برای پرورش توانایی هایشان تحت نظر مربیان مجرب در گروه های متجانس باید طبقه بندی شوند.
